Hoài sơn – Vị thuốc có tác dụng bồi bổ tỳ vị, chữa hư nhược

Hoài Sơn (củ khoai mài) là dược liệu vừa làm thuốc, vừa làm thức ăn trong nhân dân. Đây là vị thuốc cổ truyền dùng hơn 2000 năm qua, có tác dụng bổ ngũ tạng, mạnh gân xương, trị mỏi lưng, chóng mặt, suy nhược. 

Nhờ công dụng chỉ khát, sinh tân, ích phế, các thầy thuốc Đông y thường sử dụng hoài sơn trong các bài thuốc làm mát cơ thể, bồi bổ sức khỏe sau khi mắc COVID-19. Giúp người bệnh mau chóng hồi phục thể trạng.

Hoài sơn
Hoài sơn

Hoài sơn là gì? Tìm hiểu về vị thuốc hoài sơn

Hoài sơn là phần thân rễ (củ) của cây khoai mài, được đào lên làm thuốc hoặc thực phẩm. 

  • Tên khoa học: Dioscorea opposita.
  • Họ: thuộc họ củ nâu (Dioscoreaceae). 
  • Tên gọi khác: Sơn dược, thự dự, củ mài, khoai mài, chính hoài. 
Củ hoài sơn
Củ hoài sơn

Từ xưa, khi nước ta còn nghèo khó, thiếu thốn lương thực, hạt bo bo (ý dĩ) và hoài sơn giúp cứu đói trong nhân dân. Tuy nhiên hoài sơn lại chứa nhiều chất dinh dưỡng và cũng dễ ăn hơn (giống củ khoai từ).

Xem thêm: Củ gai – Vị thuốc an thai tuyệt vời cho bà bầu

Đặc điểm thực vật

  • Là cây dây leo, thân cứng, nhẵn và hơi góc cạnh. Có màu xanh hoặc đỏ nhạt. Dây leo này có thể cao đến vài mét.
  • Lá hình tim, dài khoảng 10cm. Mọc so le hoặc có khi mọc đối nhau. Cuốn lá dài từ 1,5cm – 3cm.
  • Hoa cái và hoa đực khác gốc. Mọc thành chùm ở kẽ lá với nhiều họa nhỏ màu vàng. 
  • Quả nang 3 cánh. Khi quả khô cây sẽ rụng hết lá. Mùa hoa quả là từ tháng 5 – 10.
  • Một dây củ mài thường cho 1 – 2 rễ củ. Phần củ này khá to, dài khoảng 50cm. Củ có dạng hình trụ, thuôn dần về phía đầu và ăn sâu xuống đất.
cây hoài sơn
Cây hoài sơn

Phân bố

Cây hoài sơn phân bố chủ yếu ở vùng có khí hậu nhiệt đới. Đặc biệt là các nước ở Châu Á như Trung Quốc, Ấn Độ, Việt Nam, Malaysia, Thái Lan,…

Tại nước ta, ngày trước nó thường mọc hoang ở bìa rừng. Hiện nay, được trồng  nhiều ở các tỉnh phía bắc như Thanh Hóa, Hà Bắc, Nghệ Tĩnh, Quảng Ninh,…

Xem thêm: Cây rau mương – Chữa đau dạ dày, tiệt trừ H.P

Bộ phận dùng, thu hái và bảo quản

Thông thường người ta chỉ sử dụng phần thân rễ của hoài sơn làm thuốc. Phần củ này được thu hoạch vào cuối đông – đầu xuân, lúc cây đã tàn.

Thời gian tốt nhất để thu hoạch dược liệu hoài sơn là từ tháng 10 đến tháng 3 hàng năm. Vì đây là lúc củ chứa dược tính cao nhất. 

Sau khi thu hoạch về, đem củ rửa sạch đất, gọt vỏ rồi cắt khúc. Ngâm với nước phèn chua (2 đến 4 tiếng) để giảm độ nhớt. Tiếp theo vớt ra và rửa qua nước sạch. 

Có thể sử dụng tươi nấu canh, nấu cháo hoặc cho củ sấy lưu huỳnh và phơi khô để dùng lâu dài.

Muốn bảo quản củ hoài sơn được lâu cần sấy ở nhiệt độ 50 – 60°C trong suốt 24 tiếng. Sau đó cho củ vào túi bóng để nơi khô thoáng.

Tham khảo: Cẩu tích (cây lông cu li): Bổ can thận, mạnh gân xương

Thành phần hóa học

Cũng như các loại củ khác, hoài sơn chủ yếu chứa nhiều tinh bột và một lượng chất nhầy như củ khoai từ. Các thành phần hoá học có thể kể đến trong hoài sơn như: 

  • 63.25% tinh bột
  • 0.45% lipid
  • 6.75% protein
  • 2-2.8% chất nhầy
  • Nước
  • Đạm
  • Các loại vitamin.

Bên cạnh đó, vị thuốc hoài sơn còn có nhiều loại axit amin, glutamic, amylase, diosgenin và allantoin (đây là chất tăng sinh tế bào, giúp đẩy nhanh quá trình chữa bệnh).

hoài sơn dược liệu
Hoài sơn có chất nhày như khoai từ

Tác dụng của củ hoài sơn

Củ hoài sơn có tác dụng gì? Theo Đông y, dược liệu có vị ngọt, tính bình. Quy vào 4 kinh (tỳ, vị, phế, thận), có công dụng chỉ khát, sinh tân, bổ thận, ích phế. 

Được sử dụng nhiều trong các bài thuốc bổ tỳ vị, cân bằng âm dương trong cơ thể, hỗ trợ điều hòa đường huyết.

Y học hiện đại cũng chỉ ra các tác dụng của hoài sơn giúp hỗ trợ hệ tiêu hóa, làm đẹp da, hạ huyết áp và nhiều lợi ích khác. Dưới đây là một số công dụng của dược liệu hoài sơn:

Hỗ trợ điều trị đái tháo đường

Một nghiên cứu cho thấy, hoài sơn có khả năng giảm lượng đường trong máu nhờ thành phần polysaccharide. Cùng với đó, hợp chất diosgenin sẽ làm tăng độ nhạy Insulin. 

Ngoài ra, chiết xuất từ hoài sơn còn có khả năng giảm glucose thông qua quá trình tăng tổng hợp glycogen ở gan. Thậm chí, một bác sĩ y học cổ truyền nổi tiếng người Trung Quốc, Shi Jinmo đã đề xuất cặp thuốc hạ đường huyết từ Đông y là Hoài sơn và Hoàng kỳ.

Do đó, có nhiều cơ sở tin rằng, hoài sơn là thực phẩm có lợi cho người bệnh tiểu đường.

tác dụng của hoài sơn
Tác dụng của hoài sơn ổn định đường huyết

Tìm hiểu: Cây chùm ngây – Cứu tinh cho người tiểu đường.

Điều hòa miễn dịch

Hoạt chất diosgenin và chất nhầy trong hoài sơn có tác dụng làm tăng hoạt động của hệ thống miễn dịch. Đồng thời cải thiện khả năng chống lại các bệnh nhiễm trùng, giúp kháng viêm.

Các nghiên cứu còn cho thấy, chất nhầy từ hoài sơn giúp sản xuất tế bào T và B (tế bào bạch cầu), tăng vi khuẩn có lợi. Ức chế cytokin gây viêm, tạo ra khi bicarbonat ở tuyến tụy giúp trung hòa axit dịch vị.

Tác dụng chữa các bệnh đường tiêu hóa

Khoa học đã chứng minh tác dụng của hoài sơn là điều trị nhiều chứng bệnh liên quan đến đường tiêu hóa như chứng kén ăn, tiêu chảy, táo bón, khó tiêu,…

Công dụng này có được là nhờ sự xuất hiện của các hoạt chất saponin, diosgenin, chất xơ giúp bảo vệ enzyme Carbonic anhydrase – Chất xúc tác giúp trung hòa axit dịch vị.

Không chỉ vậy, một Nghiên cứu từ Đại học Yeungnam (Hàn Quốc) cho thấy, các hoạt chất trong hoài sơn có có công dụng thúc đẩy sự phát triển của vi khuẩn có lợi trong hệ tiêu hóa, ngăn ngừa vi khuẩn E. Coli gây ra các bệnh đường ruột và viêm loét.

Tham khảo: Quả sơn tra – Vị thuốc tiêu thực ấn tượng.

Công dụng chống oxy hóa

Theo nghiên cứu, hoài sơn có chứa một hàm lượng allantoin dồi dào cùng với phenol, flavonoids. Các chất này đều có khả năng chống oxy hóa và các gốc tự do gây hại cho cơ thể.

Không dừng lại ở đó, một số nhà khoa học còn chỉ ra các thành phần vi lượng như mangan, kẽm, sắt, đồng trong hoài sơn cũng có tác dụng tương tự. Chúng có vai trò chống oxy hóa, ngăn ngừa các bệnh về tim mạch. Đặc biệt là bệnh ung thư.

Hạ huyết áp

Trong hoài sơn có chứa hàm lượng lớn vitamin B6. Theo khoa học, đây là thành phần cần thiết để cơ thể phá vỡ hormone cysteine (nguyên nhân làm tổn thương thành mạch máu). Ngoài ra Vitamin B6 còn được biết đến với vai trò ngăn ngừa bệnh tim.

Hơn thế hàm lượng dioscorine và Kali cũng là hoạt chất quan trọng trong việc kiểm soát huyết áp, giúp nhịp tim ổn định.

củ hoài sơn có tác dụng gì

Sống khỏe với cao huyết áp nhờ Thảo quyết minh.

Tác dụng tích cực với sức khỏe của phụ nữ

Khi lượng estrogen trong cơ thể suy giảm, sức khỏe phụ nữ sẽ bị ảnh hưởng rất lớn. Qua đó xuất hiện các triệu chứng như bốc hỏa, nhức xương khớp, da khô sạm, rối loạn nội tiết tố,…

Theo một số công bố nước ngoài, hoài sơn có tác dụng tích cực tới sức khỏe sinh sản của phụ nữ. Nó giúp giảm các triệu chứng rối loạn kinh nguyệt và mãn kinh. Đồng thời tăng khả năng sinh sản.

Một nghiên cứu trong phòng thí nghiệm cho thấy, tác dụng của hoài sơn giúp kích hoạt enzym aromatase (chất tạo ra estrogen) và điều phối hoạt động của các hoóc môn sinh dục nữ. Các thành phần quan trọng có trong quá trình này là diosgenin, vitamin B6, adenosine.

Cách dùng, liều lượng dùng

Theo khuyến cáo, mỗi ngày có thể uống từ 10g – 20g hoài sơn dưới dạng thuốc sắc,  thuốc bột hoặc ngâm rượu. Ngoài ra bạn cũng có thể kết hợp hoài sơn với nhiều vị thuốc khác để tăng hiệu quả trị bệnh.

Bài thuốc từ dược liệu hoài sơn 

Bài thuốc hỗ trợ điều trị chứng tiểu đường

Bài thuốc 1: 12g thiên hoa phấn, 20g hoài sơn, 16g hoàng kỳ, 6g ngũ vị tử, 8g kê nội kim. Đem các vị thuốc trên rửa sạch rồi sắc lấy nước uống.

Bài thuốc 2: 24g hoài sơn, 6g ngũ vị tử, 8g kê nội kim, cùng với tri mẫu, hoa phấn, hoàng kỳ và cát căn mỗi vị 12g. Đem thuốc sắc uống, mỗi ngày dùng 1 thang.

Tìm hiểu: Các loại cây thuốc nam trị tiểu đường hiệu quả nhất hiện nay.

Trị chứng tiêu chảy kéo dài do tỳ hư

Nếu bị tiêu chảy kéo dài (nguyên nhân là tỳ hư) thì dùng bài thuốc sau:

Sơn dược, bạch truật, đảng sâm, bạch linh, chích cam thảo mỗi thứ lấy 80g, sa nhân, ý dĩ nhân, liên nhục và cát cánh mỗi vị 40g, trần bì 30g, sao biển đậu 60g.

Đem các vị thuốc tán thành bột mịn và trộn đều với nhau. Mỗi lần dùng 8g – 12g, uống với nước sôi để nguội. Nếu dùng thuốc cho trẻ em thì nên giảm liều lượng.

hoài sơn dược liệu
Hoài sơn trị tì vị hư

Bài thuốc trị chứng viêm phế quản mãn tính

Viêm phế quản có thể chữa bằng 1 trong 2 bài thuốc sau:

Bài 1: Đảng sâm và sơn dược mỗi thứ 16g, bách hợp, mạch môn và phục linh mỗi vị 12g, thổ bối mẫu, chích cam thảo và bắc hạnh nhân mỗi vị 10g. Đem thuốc sắc uống đến khi bệnh thuyên giảm.

Bài 2: Lấy 100 – 200g hoài sơn sống, hãm nước uống thay trà.

Bài thuốc trị chứng bạch đới ở nữ giới và di tinh ở nam giới

Chuẩn bị: Cam thảo 4g, ngũ vị tử với viễn chí, mỗi thứ 6g, đảng sâm, bạch truật, kim anh, hoài sơn, khiếm thực, táo nhân và phục linh mỗi loại 12g. Rửa sạch nguyên liệu và sắc thuốc, mỗi ngày nên dùng 1 thang.

Tham khảo: Cây cơm nguội – Tác dụng chữa khí hư, bạch đới hàng đầu.

Rượu hoài sơn giúp cường tinh, hồi xuân

Chuẩn bị: 3 lít rượu trắng, 500g đường và 400g hoài sơn.

Cách làm: Cho nguyên liệu vào bình thủy tinh, ngâm ở nơi thoáng mát trong khoảng 1 tháng. Mỗi lần trước khi ăn cơm uống 1 ly nhỏ, ngày uống 2 lần (sáng – chiều).

Hỗ trợ điều trị chứng tăng cholesterol máu

Chuẩn bị: Lấy đơn bì, trạch tả, phục linh mỗi thứ 8g, sơn thù và hoài sơn mỗi loại 10g cùng với 20g thục địa. Đem nguyên liệu trên sắc lấy nước uống hằng ngày.

Bài thuốc bổ can thận

Chuẩn bị: Đơn bì 12g, phục linh 12g, thục địa 32g, trạch tả 12g, sơn thù và hoài sơn mỗi loại 16g.

Cách làm: Tán thuốc thành bột mịn, sau đó luyện với mật ong làm thành viên hoàn. Mỗi lần lấy 8 – 12g thuốc uống với nước sôi để nguội (cho thêm 1 ít muối).

Ngày uống từ 2 – 3 lần. Ngoài ra bạn cũng có thể sắc thuốc uống hằng ngày.

Trị chứng tiểu đêm nhiều lần

Bài thuốc gồm: Ích trí nhân, ô dược và hoài sơn (chưng rượu) lấy lượng bằng nhau.

Cách làm: Tán thành bột mịn, sau đó làm thành viên hoàn. Mỗi lần dùng 8 – 12g, ngày uống 2 – 3 lần.

Xem thêm: Cây quýt gai – Thần dược chữa suy thận, thận hư.

Trị chứng tiêu chảy do tỳ hư

Chuẩn bị: Ô mai, mộc hương, trần bì, tiểu hồi, can khương mỗi thứ 6g, sơn dược, ích trí nhân và kha tử nhục lấy mỗi vị 12g.

Cách làm: Đem các vị thuốc tán thành bột rồi làm hoàn. Ngày uống 2 lần, mỗi lần dùng từ 4g – 8g, 

Bài thuốc trị huyết áp cao

Chuẩn bị: Kỷ tử, đơn bì, sơn thù, bạch linh, cúc hoa và trạch tả mỗi vị 12g, củ hoài sơn 16g, thục địa 20g.

Cách làm: Thục địa sắc lấy nước, sau đó vớt bỏ bã rồi đem sấy khô và tán mịn cùng với các vị thuốc khác. Tiếp đến, trộn với nước sắc làm thành viên hoàn. Mỗi lần dùng 6 – 12g, ngày uống 2 lần.

Món ăn chế biến từ củ hoài sơn

Không chỉ làm thuốc, hoài sơn còn là nguồn thực phẩm vô cùng bổ dưỡng, ngon và lạ miệng, có thể dùng nấu cháo, nấu canh, súp,… Dưới đây là cách chế biến thành các món ngon, bổ bạn nên ham khảo:

Canh hoài sơn sườn lợn bồi bổ sức khỏe, bổ tỳ kiện vị

Canh hoài sơn là món ăn rất phổ biến, đặc biệt được ưa chuộng ở Trung Quốc. Món canh này mang lại rất nhiều giá trị dinh dưỡng. Được biết nó có tác dụng bổ thận, giảm mỡ và đường trong máu, kích thích tiêu hóa, tốt cho đường ruột. Để làm món canh hoài sơn với sườn lợn trước tiên bạn cần:

– Chuẩn bị:

300g củ hoài sơn

300g sườn lợn

100g Hạt sen

100g ý dĩ

Hành và gia vị cần thiết.

– Cách làm: 

  • Hoài sơn sau khi mua về gọt vỏ, rửa sạch và cắt thành từng lát dày vừa ăn.
  • Tiếp đến là sơ chế sườn non, rửa kỹ và chặt thành khúc nhỏ.
  • Để ráo nước, ướp sườn với gia vị đã chuẩn bị (muối, hạt nêm, đường bột ngọt,…). Giữ khoảng 30 phút để gia vị ngấm vào sườn.
  • Phi thơm dầu phộng rồi cho sườn vào đảo đến khi săn lại.
  • Đổ nước khoảng 1/2 nồi nấu, đun đến khi sườn chín. 
  • Cuối cùng cho hoài sơn vào và nấu với lửa vừa khoảng 15 phút. Nêm lại gia vị cho vừa ăn rồi tắt bếp. 
Canh hoài sơn
Canh hoài sơn

Tìm hiểu: Cách làm món sá sùng khô nấu phở độc lạ, tuyệt ngon.

Thực đơn có hoài sơn cho người mới khỏi COVID-19

Chuẩn bị:

  • Hoài sơn: 200g
  • Thịt dê: 100g

Lấy nấu canh, ninh nhừ trong 30 phút, ăn cả cái lẫn nước. 

Đồng thời lấy hoài sơn khô mài bột, cho 200g vào 1 lít nước ấm, khuấy đều làm sữa uống.

Bài thuốc này giúp bồi bổ cơ thể cho người vừa mới hết COVID-19, cơ thể còn mệt mỏi, đau nhức, khó thở. Cũng có thể dùng trong mùa nóng để giải nhiệt. 

Cháo hoài sơn trị tiêu hóa kém, ích khí và dưỡng tâm

Để trị chứng tiêu hóa kém, ích khí và dưỡng tâm lời khuyên là bạn hãy ăn cháo hoài sơn. Theo dân gian, món cháo này rất tốt cho người có đường ruột yếu. Đồng thời nó còn tăng thể lực, tránh mất sức. 

Sau đây là 2 cách nấu cháo bồi bổ thường dùng nhiều nhất:

Cách 1:

  • Chuẩn bị: 50g củ hoài sơn, 200g khoai sọ, 50g gạo. 
  • Cách làm: Sơ chế hoài sơn và khoai sọ cho sạch bụi bẩn. Sau đó nấu các nguyên liệu thành cháo và ăn trong ngày. 
Cháo hoài sơn
Hoài sơn nấu cháo

Cách 2:

  • Chuẩn bị: 100g bột mì, 100g củ hoài sơn, hành, gia vị.
  • Cách làm: Hoài sơn gọt vỏ, rửa sạch và mài vụn. Tiếp theo cho tất cả nguyên liệu vào nồi, thêm nước rồi nấu thành cháo. Ăn cháo khi còn nóng sẽ mang lại hiệu quả tốt hơn. 

Xem thêm: Cách ngâm rượu đinh lăng đơn giản, tốt cho sức khỏe.

Lưu ý khi sử dụng hoài sơn

Mặc dù hoài sơn là vị thuốc lành tính, có nhiều tác dụng bồi bổ sức khỏe và chưa ghi nhận trường hợp có tác dụng phụ nào. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm dân gian vẫn có một vài vấn đề bạn cần lưu ý: 

  • Không lạm dụng quá liều lượng cho phép. Không tự sáng tác bài thuốc mới.
  • Cần nên tham khảo ý kiến bác sĩ, thầy thuốc để có cách dùng cho phù hợp. Tránh với tình trạng tương tác với thuốc khác.
  • Hoài sơn dược liệu không thích hợp dùng cho người có thân nhiệt thấp.
  • Không ăn hoài sơn chung với miến, kiêng với đồ đồng, sắt,…
  • Cẩn thận trọng khi sử dụng trong các trường hợp lạc nội mạc tử cung, u xơ tử cung hoặc người bệnh đang dùng thuốc tránh thai, các loại thuốc hormone khác.

Mua hoài sơn dược liệu ở đâu, giá bao nhiêu?

Nếu cần mua hoài sơn dược liệu, độc giả có thể tìm đến Thảo dược An Quốc Thái – Địa chỉ hơn 30 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực phân phối hoài sơn, cũng như 1000 vị thuốc Đông y khác nhau.

  • Củ hoài sơn có nguồn gốc tự nhiên 100%, được thu mua trực tiếp từ các vườn thảo dược sạch.
  • Nhà thuốc luôn nói không với dược liệu giả và pha trộn cây dại khác.
  • Không trộn chất bảo quản, đảm bảo cây thuốc còn nguyên vẹn dược tính.
  • Quá trình sơ chế đóng gói đạt tiêu chuẩn.
  • Giá bán rẻ nhất thị trường.

hoài sơn mua ở đâu

hoài sơn là gì

Liên hệ mua hàng:

Thảo dược An Quốc Thái

  • Địa chỉ: 62/1/28 Trương Công Định, P. 14, Tân Bình, TP HCM.
  • Điện thoại đặt hàng: 0926 456 456 
  • Giá bán dược liệu hoài sơn: 200.000 đồng/kg.

Như vậy, có thể thấy, hoài sơn là vị thuốc bổ toàn diện, thích hợp cho người vừa khỏi ốm, người suy nhược cơ thể. Bài viết đã giúp bạn hiểu thêm hoài sơn có tác dụng gì, cũng như cách dùng, bài thuốc từ loại củ này. 

Hy vọng thông tin mà chúng tôi mang lại sẽ hữu ích đối với bạn. Cảm ơn đọc đã theo dõi.

Tác giả: Bác sĩ Y Học cổ truyền Bùi Hồng Ngọc

Nguồn tham khảo:

  • Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam (Đỗ Tất Lợi, 2004)
  • Tài nguyên Cây thuốc Việt Nam

Thông tin mua hàng

Omega Việt Nam – Vì sức khỏe cộng đồng

Địa chỉ: 62/1/28 Trương Công Định, P. 14, Tân Bình, TP HCM.
Giá bán: 200.000 VNĐ/KG
Bài viết liên quan

Gọi ngay